Παναγία η Πορταΐτισα: Το Παλλάδιο του Αγίου Όρους και της Ορθοδοξίας

Η Παναγία η Πορταΐτισσα των Ιβήρων αποτελεί το πιο σημαντικό κειμήλιο του Αγίου Όρους μαζί με την εικόνα του «Άξιον Εστίν» και η ιστορία της έχει κάνει πολλούς να δακρύσουν αλλά και να πιστέψουν ολόψυχα.

Κατά την παράδοση η εικόνα είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Η αυστηρή έκφραση του προσώπου και η καθηλωτική ματιά της Θεοτόκου προξενούν δέος. Στο κάτω μέρος της σιαγόνος της Θεοτόκου, η εικόνα φέρει μία ουλή από το μαχαίρι ενός πειρατή, από την οποία έτρεξε αίμα, που ξεραμένο διακρίνεται και σήμερα επάνω στην εικόνα.

Το προσωνύμιο «Πορταΐτισσα» δόθηκε στην εικόνα επειδή είναι τοποθετημένη στο παρεκκλήσιο της Μονής Ιβήρων – σε σημείο που εκείνη είχε επιλέξει – ως θυρωρός και φύλαξ της μονής. Λέγεται μάλιστα ότι, αν χαθεί η εικόνα από τη θέση της, τότε το Όρος θα πάψει να είναι άτρωτο και θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας…

H ιστορία της θαυματουργής εικόνας

Σύμφωνα με την παράδοση αλλά και μαρτυρίες η εικόνα ανήκε σε μια οικογένεια που ζούσε στη Νίκαια της Μικράς Ασίας τον 8ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας η κάτοχός της αναγκάστηκε να τη ρίξει στη θάλασσα για να μην καταστραφεί από τους εικονομάχους. Επί 170 χρόνια η εικόνα της Παναγιάς ήταν χαμένη…

Ώσπου το 1004 κάποιοι καλόγεροι της Μονής Ιβήρων είδαν στη θάλασσα ένα φως… Περίεργοι να δουν τι συμβαίνει, μπήκαν στις βάρκες τους και πήγαν προς το φως, όπου διέκριναν μια εικόνα. Όσο όμως πλησίαζαν, η εικόνα απομακρυνόταν! Έτσι, επέστρεψαν στο μοναστήρι και προσευχήθηκαν ολόθερμα. Και η απάντηση του Θεού δόθηκε μέσω ενός ασκητή, του Γαβριήλ, ο οποίος λένε πως άκουσε τη φωνή της Παναγίας να του δίνει συγκεκριμένες εντολές: «Πήγαινε στο μοναστήρι σου και πες στον ηγούμενο ότι ήρθα για να τους δώσω την εικόνα μου. Μετά βάδισε στη θάλασσα, για να γνωρίσουν όλοι την αγάπη που έχω στο μοναστήρι σας». Έτσι κι έγινε. Ο Γαβριήλ πήγε στη θάλασσα και η εικόνα τον πλησίασε! Επί τρία μερόνυχτα οι μοναχοί έψαλλαν δοξολογίες προς την Παναγία για το θαύμα, το οποίο όμως δεν είχε ολοκληρωθεί ακόμα.

Στη συνέχεια η εικόνα μεταφέρθηκε στο καθολικό της Μονής Ιβήρων. Παραδόξως όμως χανόταν και εμφανιζόταν στην πόρτα της μονής. Μέχρι που ο Γαβριήλ άκουσε ξανά τη φωνή της Παναγίας: «Πες στον ηγούμενο να πάψετε να με πειράζετε, διότι δεν ήρθα στο μοναστήρι για να με φυλάτε εσείς, αλλά ήρθα για να γίνω εγώ φύλακας και φρουρός σας και σ’ αυτήν και στη μέλλουσα ζωή. Και όσοι θα ζήσουν με ευλάβεια και φόβο Θεού και δεν αμελούν στην απόκτηση των αρετών και τελειώσουν την πρόσκαιρη ζωή τους σ’ αυτόν τον τόπο, ας έχουν θάρρος και να μη φοβούνται την κόλαση, διότι αυτή τη χάρη ζήτησα από τον Θεό και Υιό μου και την πήρα. Ως επιβεβαίωση των λόγων μου σας δίνω αυτό το σημείο: Όσο βλέπετε την εικόνα μου στο μοναστήρι σας, δεν θα λείψει από το Όρος τούτο η χάρις και το έλεος του Υιού μου και Θεού…».

Με εντολή λοιπόν του τότε ηγουμένου κτίστηκε ειδικό παρεκκλήσι έξω από την πόρτα της μονής και εκεί απέθεσαν την ιερή εικόνα και την είπαν Πορταΐτισσα. Για τους Αγιορείτες, και ειδικότερα για τους Ιβηρίτες, είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό εκκλησιαστικό κειμήλιο – είναι η ζωντανή παρουσία της Θεοτόκου ανάμεσά τους.

Θαύματα και θρύλοι

Μάρτυρες των θαυμάτων της Πορταΐτισσας είναι τα δεκάδες πολύτιμα αφιερώματα, εγκόλπια αρχιερέων, μετάλλια πρωταθλητών και ολυμπιονικών αλλά και παράσημα ηρώων, που κοσμούν το εικόνισμά της. Ένα από τα πιο ονομαστά είναι αυτό του «αγίου Βάρβαρου».

Την εποχή που στη Μεσόγειο δρούσαν πειρατικοί στόλοι η Μονή Ιβήρων έγινε στόχος του Άραβα αρχιπειρατή Ραχάι. Όταν τα πλοία του έφτασαν στη μονή, ο Ραχάι έστειλε τους άντρες του να την κουρσέψουν. Αυτοί όμως δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν την εντολή του αρχηγού τους, διότι εμποδίστηκαν, λέει, από μία Γυναίκα, και γύρισαν στα πλοία τους άπρακτοι.

Ο ίδιος θέλησε να τους δείξει πως όλα ήταν της φαντασίας τους. Φθάνοντας στη μονή, είδε μπροστά του την εικόνα της Πορταΐτισσας και με θυμό τη χτύπησε με το μαχαίρι του. Και από την πληγή άρχισε να ρέει άφθονο αίμα, που τον περιέλουσε. Στη θέα του αίματος άρχισε να τρέμει. Και, καταλαβαίνοντας πως δεν είχε να κάνει με κάτι άψυχο, μετανόησε για την ασέβειά του και ζήτησε συγχώρεση. Οι αγιορείτικες παραδόσεις τον θέλουν να παραμένει στη Μονή Ιβήρων, όπου βαπτίστηκε χριστιανός και έγινε μοναχός.

Του έδωσαν το όνομα Δαμασκηνός, αλλά εκείνος, θέλοντας να ταπεινωθεί, ζητούσε από τους ανθρώπους να τον φωνάζουν Βάρβαρο, δηλαδή άξεστο, βάναυσο. Έζησε όλη του τη ζωή μπροστά από την εικόνα της Παναγίας και προσέφερε τις υπηρεσίες του στο ναό. Τόσο πολύ μάλιστα πρόκοψε στην αρετή, ώστε ύστερα από το θάνατό του έδειξε σημεία αγιότητας και μέχρι σήμερα ονομάζεται «άγιος Βάρβαρος». Λέγεται μάλιστα ότι κατά την ανακομιδή το λείψανό του βρέθηκε ακέραιο και ανέδιδε άρωμα…